ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 3، خرداد 1403 ، شماره پی در پی 97

اساطیر کهن، آیینی و مذهبی در شعر شاعران انقلاب اسلامی و ادبیّات پایداری (موردکاوی: بررسی اشعار قیصر امین‌پور، نصرالله مردانی، سیّد‌حسن حسینی و سلمان هراتی)

صفحه (91 - 117)
غلامرضا حسنی ، مجیدرضا خزاعی وفا (نویسنده مسئول)، علی ماندگار
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1402

چکیده

زمینه و هدف: جنگ تحمیلی عراق علیه ایران یکی از رخدادها و حوادث تأثیرگذار در تاریخ سیاسی ایران معاصر است که ابعاد گوناگونی از حیات فردی و اجتماعی مردم ایران از جمله هنرمندان، شاعران و نویسندگان را تحت‌الشعاع خویش قرار داد. ادبیّات و بخصوص شعر فارسی نیز بعنوان یکی از حوزه های منعکس‌کننده تفکّرات و اندیشه های بشری، این تحوّلات و دگرگونیها را بتصویر کشیده است. شاعران حوزۀ ادبیّات پایداری و دفاع مقدّس با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران تلاش کردند با کمک گرفتن از اساطیر مختلف دینی و ملّی در شعر این حوزه، هویّت از دست رفته و ارزشهای کهن را در راستای تقویت روحیۀ ملّی و میهنی و معنوی ملّت ایران و رزمندگان احیا نمایند. هدف پژوهش پیش رو بررسی اسطوره های ملی، آیینی و مذهبی در شعر شاعران دفاع مقدّس و ادبیّات پایداری است.

روش پژوهش: این پژوهش رهیافتی است توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و روش سندکاوی که با بهره گیری از دانش اسطوره شناسی سعی در تبیین عناصر اسطوره ای ملّی و مذهبی در اشعار قیصرامین‌پور، سیّدحسن حسینی، نصرالله مردانی و سلمان هراتی دارد.

یافته های پژوهش: یافته های این پژوهش حاکی از آن است که شاعران زبان و ادبیّات فارسی در حیطه ها و حوزه های مختلف از جمله ادبیّات پایداری، هنوز هم ارتباط فکری و اندیشه ای خویش را با بنمایه های رازآلود و مقدّس اساطیر کهن ایرانی و مذهبی حفظ نموده اند؛ بهره گیری از اسطوره در شعر این شاعران بیشتر در راستای تهییج و ایجاد انگیزه در مخاطبان است.

نتیجۀ پژوهش: نتایج این پژوهش با بررسی آثار نشان میدهد که شاعران یاد شده نقش و کارکرد مقدّس اساطیر مذهبی را بیشتر مورد توجّه قرار داده اند، تا بدین وسیله رشادتهای شهیدان، رزمندگان، ایثارگران و دلاوران میدان نبرد را در مقایسه با قهرمانان اساطیر مذهبی از جمله امام حسین(ع) بتصویر بکشانند. در کنار بهره گیری از اساطیر مذهبی، از اساطیر ملّی و کهن مانند اسطوره رویین‌تنی اسفندیار، رستم، گذر از هفت خوان، سیمرغ(عنقا) و ضحّاک نیز بصورت قابل توجّهی بهره گرفته اند.

کلمات کلیدی
ادبیّات پایداری و دفاع مقدّس , اساطیر دینی و مذهبی. شعر , هویّت‌سازی.

• ادگار. اندرو و سج ویک. پیتر (1388). مفاهیم بنیادی نظریۀ فرهنگی. ترجمه: محمد بنوی و مهران مهاجم. تهران: آگاه، ص 43.
• امین‌پور. قیصر (1387). آن یار دلنواز. (یادنامه نصرالله مردانی). تهران: انتشارات حوزه هنری، ص 59.
• ................... (1388). مجموعه کامل اشعار. چاپ دوم. تهران: انتشارات مروارید.
• الیاده. میرچا (1362). چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمه: جلال ستاری. تهران: توس: صص 14 ـ 21.
• ................ (1374). اسطوره، رویا، رمز. ترجمه: جلال ستاری. تهران: توس، ص 72.
• بهار . مهرداد (1376). از اسطوره تاریخ. تهران: چشمه، ص 346.
• ................. (1374). جستاری در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز، ص 206.
• جواری. محمدحسین (1383). اسطوره در ادبیّات تطبیقی به نقل از اسطوره و ادبیّات. تهران: سمت، ص 44.
• چدویک. چالز (1375). سمبولیسم. ترجمه: مهدی سبحانی. تهران: مرکز، ص 91.
• حسین‌پور آلاشتی. حسین و اسماعیلی. مراد (1388). تحلیل اسطوره ها در اشعار سیاوش کسرایی. ادب‌پژوهی. شمارۀ 9. صص 89 ـ 106.
• حسینی. سیّدحسن (1388). همصدا با حلق اسماعیل. چاپ پنجم. تهران: سورۀ مهر.
• ........................ (1391 الف). نوشداروی طرح ژنریک. چاپ هفتم. تهران: سورۀ مهر.
• ...................... (1391 ب). گنجشک و جبرئیل. چاپ نهم. تهران: نشر افق.
• حقوقی. محمد (1377). مروری بر تاریخ ادب و ادبیّات امروز ایران (1). تهران: قطره، صص 450 ـ 451.
• خالقی مطلق. جلال (1372). گل رنجهای کهن. تهران: مرکز، ص 275.
• دانشگر. محمد و همکاران (1401). سیر بازتاب مضامین و روایات اساطیری ـ حماسی در شعر معاصر افغانستان از مشروطه تا 1380 خورشیدی. فنون ادبی. سال چهاردهم. شمارۀ 3. پیاپی 40. صص 19 ـ 38.
• رشیدیان. بهزاد (1370). بینش اساطیری در شعر معاصر. تهران: گستره، ص 18.
• روتون. کنت نولز (1378). اسطوره. ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: مرکز، ص 74.
• ستاری. جلال (1388). جهان اسطوره شناسی. چاپ دوم. تهران: مرکز، ص 124.
• سرکاراتی. بهمن (1378). سایه های شکار شده. تهران: قطره، ص 213.
• سنگری. محمدرضا (1389). نقد و بررسی ادبیّات منظوم دفاع مقدّس. تهران: پالیزان، 19 ـ ص 234.
• سورآبادی. ابوبکر عتیق (1347). تفسیر سورآبادی. مصحح: علی‌اکبر سعیدی. جلد 2. تهران: فرهنگ نشر نو. ص 193.
• شوالیه. ژان و گربران. آلن (1388). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضائلی. چاپ دوم. جلد چهارم. تهران: نشر جیحون، صص 526. 160 ـ 136.
• کزازی. میرجلال‌الدین (1380). از گونه ای دیگر. تهران: مرکز، ص 73.
• گورین. وال (1370). راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمه: زهرا میهن‌خواه. تهران: اطلاعات، ص 180.
• لک. منوچهر (1384). هویّت ملّی در شعر دفاع مقدّس. فصلنامۀ مطالعات ملّی. سال 6، شمارۀ 22. صص 111 ـ 132.
• مردانی. نصرالله (1360). قیام نور. تهران: اندیشه و هنر اسلامی.
• مردانی. نصرالله (1370). خون‌نامۀ خاک. تهران: دفتر پژوهشهای مؤسسه کیهان.
• .................... (1388). قانون عشق. تهران: صدرا.
• هراتی. سلمان (1365). شعر شهادت. تهران: بنیاد شهید انقلاب اسلامی.
• ................... (1387). مجموعه کامل شعرهای سلمان هراتی. چاپ سوم. تهران: دفتر شعر جوان.
• یاحقی. جعفر (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیّات فارسی. چاپ دوم. تهران: وزارت، صص 254 ـ 250.